Zaburzenia lękowe osób w wieku senioralnym

Lęk jest naturalną i normalną emocją, która towarzyszy nam w codziennym życiu oraz modyfikuje reakcje naszego organizmu. Może mieć charakter konstruktywny, pełnić funkcję siły napędowej, zmuszać nas do maksymalnego wykorzystania naszych zasobów i możliwości, ale może również oznaczać cierpienie i destrukcje. Najczęściej jest po prostu sygnałem alarmowym. Lęk staje się objawem chorobowym, gdy powstaje bez wyraźnej przyczyny, jest przesadnie silny, pojawia się nadmiernie często, trwa zbyt długo, a  z powodu jego przeżywania traci się panowanie nad sobą oraz kontrolę nad własnym zachowaniem.

W wieku podeszłym pacjenci zgłaszają mniej objawów emocjonalnych lęku, a bardziej skupiają się na dolegliwościach somatycznych. Starsze osoby wykazują relatywnie niski poziom martwienia się w porównaniu z młodą populacją, przy czym samotne osoby objawiają większą skłonność do martwienia się niż osoby mające partnera lub owdowiali. Objawy lękowe mogą stać się przyczyną problemów z pamięcią, zwiększają ryzyko niepełnosprawności fizycznej, obniżają jakość życia oraz zwiększają ryzyko śmierci.

Często zdarza się również konwersja zaburzeń lękowych i depresyjnych. Wiele osób w podeszłym wieku z rozpoznaniem zaburzeń lękowych ma objawy z kręgu zaburzeń afektywnych (depresja, dystymia, choroba afektywna dwubiegunowa). Lęki w wieku podeszłym, np. przed niepełnosprawnością, mogą rozszerzać się i po pewnym czasie przekształcić w cały zespołów objawów i zachowań lękowych.

Lęk to emocja przezywana w związku z oczekiwaniem na zagrożenie, pochodząca głównie z nieznanego źródła, zazwyczaj bez bodźca zewnętrznego lub do niego nieadekwatne, często z towarzyszącymi licznymi objawami somatycznymi. Lęk jest patologiczny, gdy zaburza społeczne i zawodowe funkcjonowanie oraz dobrostan emocjonalny. Traci on funkcje adaptacyjną, jest irracjonalny i nieuzasadniony. Towarzyszą mu zachowania unikowe. Charakterystyczne dla przeżywania lęku jest stałe wszechogarniające uczucie napięcia i zagrożenia, często przeżywanie poczucia zakłopotania i niższości, dominująca zatem jest potrzeba bycia lubianym i akceptowanym, nadwrażliwość na krytykę i odrzucenie, unikanie wchodzenia w bliższe związki z innymi osobami, jeśli te nie zapewniają bezkrytycznej akceptacji. Charakterystyczna jest również tendencja do przesady w ocenie potencjalnych zagrożeń w życiu codziennym i unikanie zagrażających sytuacji.

Przyczyny zburzeń lękowych są bardzo zróżnicowane, gdyż mogą być somatyczne, mogą być wynikiem stosowania leków innej choroby somatycznej, przyjmowania używek lub ich odstawienia, lub mogą również wystąpić jako reakcja psychologiczna na chorobę, starzenie się czy możliwość śmierci.

Ze spektrum zaburzeń lękowych wymienić można główne jednostki chorobowe jak choćby lęk napadowy. Cechuje go nagły początek, bez czynnika wyzwalającego, towarzyszy mu uczucie nierealności, przerażenia, lęk przed śmiercią, zwariowaniem bądź utratą kontroli nad sobą. Gwałtowne narastanie objawów kołatania serca, duszności, hiperwentylacji i bólów w klatce piersiowej. Lęk paniczny (napadowy) trwa około 4-6 minut, a objawy od 20 do 30 minut. W wyniku takiego doświadczenia pacjent unika podobnych sytuacji i doświadcza lęku przed ich ponownym pojawieniem. W lęku napadowym występuje zatem składnik emocjonalny, somatyczny, poznawczy i behawioralny.

Inną jednostką jest fobia – trwały, nieproporcjonalny, nieuzasadniony lęk, występujący w określonych sytuacjach, który pojawia się podczas kontaktu z konkretnym przedmiotem, osobą, zjawiskiem lub zwierzęciem. Pacjent wie, co wywołuje u niego lęk, rozumie, że ma on nadmierny i nieuzasadniony charakter, ale mimo to unika kontaktu z przedmiotem lęku. Charakterystyczny jest tutaj lęk antycypacyjny (lęk przed lękiem), czyli swego rodzaju obawa przed chorobą, ale może to być również lęk przed rakiem, śmiercią, bólem, czy też fobia społeczna (lęk przed upokorzeniem, kompromitacją itd.)

Kolejną jednostką są zaburzenia lękowe uogólnione. Stanowi je długotrwałe poczucie niepokoju, zagrożenia, obawy, martwienie się i lęk przed trudnościami życia codziennego. Lęk o nieznacznym natężeniu, niemożność odprężenia się, trudności w koncentracji uwagi, dolegliwości bólowe- głównie głowy i kończyn kręgosłupa. Przewlekle towarzyszą również zaburzenia wegetatywne jak wzmożona potliwość, biegunki, kołatanie serca, dolegliwości żołądkowe. Nie jest on związany z sytuacjami zewnętrznymi, jest to tzw. lęk wolnopłynący, gdyż pacjent prawie nieustannie czymś się martwi i nie panuje nad tym zamartwianiem. Seniorzy martwią się głównie o pamięć i zdrowie. Objawy utrzymują się tutaj zwykle kilka tygodni a zazwyczaj kilka miesięcy.

Ostatnią z charakterystycznych jednostek zaburzenia mieszane depresyjno-lękowe. Żadne z zaburzeń (ani lękowe, ani depresyjne) nie są dominujące w tym przypadku, choć występują jednoczasowo i w niewielkim nasileniu. Towarzyszą im objawy wegetatywne jak drżenie, potliwość, kołatanie serca, suchość w ustach czy zaburzenia żołądkowe.

Formą leczenia zaburzeń lękowych jest farmakoterapia lub psychoterapia (najlepiej sprawdza się terapia poznawczo-behawioralna). Dobre efekty przynosi również psychoedukacja, treningi relaksacyjne, trening autogenny Schulza, oddychania przeponowego a wspomagająco również treningi funkcji poznawczych.