Zaburzenia snu u osób w wieku senioralnym

Sen jest funkcją mózgu i charakteryzuje się fizjologiczną utratą przytomności. Osoba śpiąca jest niezdolna do świadomego przetwarzania i reagowania na docierające bodźce płynące z otoczenia. Zdrowy, dorosły człowiek przesypia około 1/3 doby, a sen jest związany z porą nocną. Rytmika snu ulega zaburzeniom wraz z postępem i rozwojem cywilizacyjnym ze względu na sztuczne oświetlenie, czy choćby szybkie przemieszczanie się z miejsca na miejsce między strefami czasowymi, co nie jest obojętne dla zdrowia tak fizycznego, jak i psychicznego. Sen jest więc odwracalnym stanem organizmu, cechującym się obniżeniem percepcji i ustaniem reakcji na bodźce zewnętrzne, a towarzyszyć mu winien spokój psychoruchowy i zamknięte oczy. Nadmierna deprywacja potrzeby snu może prowadzić do zaburzeń somatycznych i psychicznych.

Metodą encefalografii wydzielono dwa rodzaje snu.

Pierwszy to NREM (non-rapid eye movement sleep), czyli sen bez szybkich ruchów gałek ocznych, dzielący się na cztery stadia i drugi rodzaj, czyli REM – sen z szybkimi ruchami gałek ocznych.

Pierwsze dwa stadia NREM to sen płytki, początkowy, zaś pozostałe dwa (obecnie mówi się, iż jest to jedna, choć zróżnicowana faza) to tzw. sen wolnofalowy lub sen delta. Podczas snu delta organizm przygotowuje się do aktywności podczas czuwania, jak również jest to czas, gdy rozwija się i dojrzewa kresomózgowie. Podczas jego pierwszego cyklu następuje również wydzielanie hormonu wzrostu, podział komórek a w konsekwencji dojrzewanie i rozwój organizmu.

Fazy snu REM to czas, w którym obok atonii mięśni, charakterystyczne są szybkie ruchy gałki ocznej, a śniący przeżywać będzie większość marzeń sennych, zwłaszcza tych o zabarwieniu emocjonalnym.  Wedle wielu najbardziej wiarygodnych teorii ta faza odpowiada za przygotowanie organizmu do prawidłowego funkcjonowania psychicznego, a zwłaszcza do utrwalania nowych engramów pamięci. U zdrowych dorosłych osób stadia snu występują cyklicznie w porządku od najpłytszego do głębokiego snu NREM, a kończą się snem REM.

Sen z wiekiem ewoluuje i tak sen aktywny (odpowiednik REM) u noworodków to większość czasu odpoczynku, zaś sen wolnofalowy delta narasta stopniowo po kilku miesiącach do 5. roku życia, po czym spada po 40. Roku życia. Z wiekiem u obu płci narasta czas czuwania we śnie i zwiększa się czas snu spędzanego w płytkich fazach, zmniejsza się zaś się ilość snu wolnofalowego. Warto również zauważyć, że sen mężczyzn jest wyraźnie gorszej jakości niż większości kobiet, a różnice niwelują się dopiero w 7-8. dekadzie życia.

Seniorzy mają skłonność do drzemek w ciągu dnia i jest to prawdopodobnie związane z minimalnym wydzielaniem melatoniny, obniżonymi bodźcami społecznymi i słabą gospodarką hormonalną. Zwiększa się w wieku starszym czas czuwania wtrąconego w okres snu i wybudzeń, zaś zwiększa się odsetek snu płytkiego (1.stadium NREM), przy jednoczesnym spadku czasu spędzanego w fazie snu wolnofalowego.

Do zaburzeń snu w wieku senioralnym należą:

• bezsenność (budzenie się po krótkim okresie snu i problemy z zaśnięciem lub przedłużający się czas zasypiania lub też błędne rozpoznanie stanu snu),

• zespół przyspieszonej fazy snu (zbyt wczesne zasypianie i budzenie się z niemożnością utrzymania stanu czuwania),

• zaburzenia oddychania we śnie (bezdech centralny, obturacyjny) czy też zespół niespokojnych nóg lub periodycznych ruchów kończyn we śnie.

Warto również podkreślić, że wiele zaburzeń psychicznych (Chad, zaburzenia depresyjne, lękowe) może powodować zaburzenia snu i wtedy należy leczyć chorobę pierwotną, aby uzyskać poprawę snu pacjenta.

Zlecaną metodą leczenia zaburzeń snu jest psychoterapia poznawczo-behawioralna (czasem światłoterapia) i na jej fundamencie warto przytoczyć najważniejsze wskazania dla pacjentów z problemem bezsenności.

Należy skrócić czas przebywania w łóżku (poza snem), przyjąć i przestrzegać stałych godzin wchodzenia i wychodzenia do łóżka, dbać o regularną aktywność fizyczną, nie stosować drzemek w ciągu dnia, jak również nie pić kawy, alkoholu i nie palić papierosów po godzinie 16tej, ale istotne jest również, by w ostatniej godzinie przed planowanym położeniem się spać, nie używać komputera, telewizora i im podobnych urządzeń.

Dobrze jest się fizycznie i umysłowo przygotować się do fazy odpoczynku i relaksu, jaką winien być sen.